‘Hoe eerder we leren openstaan voor andere meningen, hoe beter’
Deep Democracy inzetten als leermethode in het onderwijs? Trainer Inge Smak gelooft er vurig in. Van basisschool tot beroepsopleiding: waar mogelijk begeleidt ze leerlingen, docenten en teams in de kunst van goede gesprekken voeren en dealen met spanningen. Waarom precies, wat brengt het? En hoe ervaren medewerkers van Hogeschool Leiden dat?
Echt luisteren naar jezelf en anderen, samen zoeken naar nieuwe wegen en stappen vooruit: het zijn zo van die elementen die Deep Democracy volgens Inge zo waardevol maken. Zeker voor het onderwijs. ‘Dat is de plek waar we leren hoe we onszelf zien en hoe we met elkaar omgaan. Hoe fijn is het als je daar al ontdekt hoe je je eigen mening kunt rijmen met die van anderen? Dat je leert hoe je samen het verschil kunt maken, in plaats van elkaar wegduwen of zondebokken?’
We hebben in de wereld grote vraagstukken op te lossen, benadrukt ze. ‘Denk alleen al aan de klimaatverandering of kansenongelijkheid, hoe gaan we dat rooien met elkaar? Hoe eerder we leren open te staan voor andere meningen en onszelf durven uit te spreken, hoe beter. Anders verliezen wij onze energie aan strijd en dat is zo onnodig!’
Samen veranderen
Inge werkt nu tien jaar met Deep Democracy. Binnen uiteenlopende organisaties begeleidt zij teams bij het samen verantwoordelijkheid dragen voor het werk én elkaar. Om zo een leerklimaat te helpen ontwikkelen, waarin deelnemers vrij hun bijdrage kunnen leveren en samen wijzer worden. Eén daarvan is de Faculteit Management en Bedrijf van Hogeschool Leiden. Sinds 2019 kunnen docenten, onderwijsmanagers en studenten er leertrajecten Deep Democracy volgen. ‘De directe aanleiding is onze behoefte aan meer grip en verbinding’, vertelt kwaliteitscoördinator Maaike van Hennik. ‘Er zijn zoveel in- en externe veranderingen die invloed hebben op de rol van onze medewerkers. Denk alleen al aan de groei van het aantal studenten en medewerkers en de nieuwe visie op de docent als coach in plaats van als kennisoverbrenger.’
De ambitie van het faculteitsmanagement is om de teams zo te organiseren dat iedereen goed kan functioneren, met plezier samenwerkt en zich blijft ontwikkelen. Maar dat vraagt ook regie en inbreng van de teamleden afzonderlijk en precies dáár wringt de schoen, aldus Maaike. ‘Onze weken zijn al zo vol met lessen en studenten begeleiden. Dan krijg je al gauw afwerende reacties als “moet ik mij dan ook nog met het functioneren van het team en de onderwijslogistiek bemoeien?” Sommigen ervaren dat als randzaken en extra ballast.’ Andere teamleden vinden het juist een logische ontwikkeling, omdat de focus binnen het onderwijs tegenwoordig op sámen leren en ontwikkelen ligt – met elkaar en met de student. Maaike: ‘Daarvoor moet je onderling goed samenwerken. Maar hoe doe je dat? Hoe creëer je betrokkenheid van iedereen, hoe blijf je elkaar vinden in de drukte van alledag? Dat is een zoektocht en daar is goede begeleiding bij nodig.’
Ongemak en bewustzijn
Maaike en haar collega’s hebben Inge gevraagd hen daarbij te ondersteunen. Maaike: ‘Inge wist goed uit te leggen hoe Deep Democracy bij uitstek een filosofie en methode is om partijen met elkaar in gesprek te brengen én samen naar oplossingen te zoeken.’ Dat bleek al snel in de praktijk tijdens een teamdag. Maaike: ‘Het ging er meteen over de roosters, net als bij veel andere onderwijsinstellingen ook bij ons een heet hangijzer. De frustratie erover gaf onrust en de teamleden wisten niet goed hoe ze het konden oplossen.’
Inge: ‘De uitleg van de Sabotagelijn, een instrument dat ongemakken en ergernissen boven tafel haalt, maakte glashelder hoe onhandig het team communiceerde. De meerderheid bewoog zich rondom “gestopte communicatie”: mensen praatten in algemeenheden en over elkaar in plaats van met elkaar. “Wij hebben capabele roostermakers nodig”, werd er bijvoorbeeld gezegd. Of: “Wie doet nou eigenlijk wat? Ik wil meer duidelijkheid!” Door helder te maken dat het “even niet weten” heel menselijk gedrag is, kwamen er openingen om er mét elkaar over te spreken. “Oh, zo kan het ook”, zag je mensen ontdekken.’
Maaike, aanwezig bij een introductieworkshop Deep Democracy in de Onderwijsweek, herkent het ongemak én het bewustzijn dat vervolgens in zo’n sessie ontstaat. ‘In korte tijd wordt zoveel zichtbaar. Ik zag mijzelf als iemand die altijd open het gesprek aangaat, maar realiseerde mij opeens dat ik dat heus niet altijd doe. Dat vond ik confronterend, irritant zelfs, want zo wil ik helemaal niet zijn. Doordat wij alles mochten benoemen, merkte je dat mensen zich meer gezien en gehoord voelden, waardoor er ruimte kwam om met elkaar te zoeken naar concrete oplossingen voor dingen die stroef liepen.’
Verhelderend
Precies daar kan Deep Democracy zoveel toevoegen, benadrukt Inge: ‘Op zoek naar oplossingen raken mensen snel verstrikt in tunnel-denken of in wij-versus-zij-gedachten. Terwijl het de kunst is om alles er te laten zijn.’ Veel teams vinden dat moeilijk, weet ze. ‘Dan vinden ze dat het te lang duurt of informeren verbolgen “moeten we echt naar iedereen luisteren?”. Mensen houden nu eenmaal van concreet en van harmonie. Zo van: als wij het maar snel met elkaar eens zijn dan komt er duidelijkheid. Maar harmonie wordt juist bepaald door hoe je déalt met verschillen.’
Een Deep Democratisch gesprek biedt dan uitkomst, heeft Maaike ervaren: ‘Je laat openlijk zien wat er al was, maar niet werd erkend. Daarna word je als deelnemer uitgenodigd om te zoeken naar herkenningspunten, zoals de gedeelde wens om goed werk te leveren binnen beperkte tijd of de gedeelde irritatie en verantwoordelijkheid die je voelt. Het is fijn om te merken hoezeer je het eigenlijk ook ééns bent met elkaar op bepaalde vlakken. Daarop kun je samen gaan bouwen in plaats van tegenover elkaar blijven staan.’
Zo hebben de medewerkers die tijdens de teamdag hun roosterworsteling bespreekbaar maakten, inmiddels een projectgroep samengesteld die zich richt op een betere invulling van de roosters. Maaike: ‘Zo krijgen zij letterlijk weer grip op de zaak. Dat is een opsteker.’
Zelf willen
Binnen de Faculteit Management en Bedrijf smaakt dat duidelijk naar meer, want medewerkers blijven zich aanmelden voor een Deep Democracy-traject. Maar verplicht wordt niemand. Inge: ‘Dat werkt ook niet. Deep Democracy staat voor het geloof dat samen leren loont, zoiets kun je niet opleggen, dat moet je als mens echt zelf willen. Het vraagt namelijk van je dat je je echt openstelt en je vooroordelen en overtuigingen wil onderzoeken. Wij hopen dat het groepje medewerkers dat ermee is begonnen anderen aansteekt.’ Maaike: ‘Ik merk dat collega’s elementen uit het gedachtegoed in de praktijk brengen. Dat geldt ook voor mij. Zo ga ik nu in overleggen actiever op zoek naar de tegenstem, omdat ik ervaren heb hoe waardevol het is als die wordt uitgesproken. Ook durf ik moeilijke gesprekken eerder open te gooien met: “Ik voel dat het stroef loopt, weten jullie wat er gebeurt?” Waarop ik iedereen uitnodig om zijn gevoel, mening of idee te benoemen. Dat is spannend, maar het lucht vaak zo op.’
Dikke winst
En zo worden er steeds meer ‘Deep Democracy-zaadjes’ geplant binnen de faculteit. De exacte impact van dit soort methoden duiden is lastig, weten Inge en Maaike, maar de sfeer spreekt vaak boekdelen: er is meer vertrouwen in onderlinge relaties, dingen lopen soepeler. Maaike: ‘Dikke winst is dat medewerkers herkennen dat er een goed gesprek nodig is om samen vooruit te komen. Zo was er laatst een team dat tegen een probleem aanliep en mij vroeg hen te begeleiden aan de hand van de Deep Democracy filosofie. Dat vind ik zo’n mooi teken.’
Inge: ‘Als ik iets heb geleerd van tien jaar werken met Deep Democracy is dat het een onomkeerbaar proces in gang zet van samen leren. Zodra mensen zich gaan uitspreken, ervaren ze dat ze niet de enige zijn die iets denken, voelen of willen. De opluchting die dat brengt is vaak zo groot. Een gevleugelde Deep Democracy-uitspraak is: “Alles wat er in jou zit, zit in de groep, en alles wat in de groep zit, zit in jou”. De kunst is om daar écht op te vertrouwen.’
